CƠ CHẾ PHÁT TRIỂN CỦA BỆNH TẬT

Y Học Ayurveda

12
05/2023

0 Bình luận

117 lượt xem

Vashna Thiên Kim

CƠ CHẾ PHÁT TRIỂN CỦA BỆNH TẬT

Trong nhiều bài viết, chúng ta đã được biết rằng giữa 2 trạng thái bệnh tật và sức khỏe là cả một quá trình tiềm ẩn. Nói cách khác, bệnh tật không xuất hiện kể từ khi ta cảm thấy nó, mà nó tồn tại từ trước đó khá lâu. Tìm hiểu về cơ chế phát triển của bệnh tật, ta sẽ có cách phòng bệnh và chữa bệnh hiệu quả hơn rất nhiều.

Theo y học Ayurveda, quá trình bệnh tật bắt đầu từ khi thế cân bằng giữa các dosha bị đảo lộn. Sự mất cân bằng này nếu không được điều chỉnh, quá phát không được bình ổn thì sẽ dẫn đến bệnh tật. Thông thường, ba dosha vata, pitta, kapha trải qua chu kỳ biến đổi theo ba giai đoạn: tích tụ, khuấy động/ quá phát và bình ổn. Chu kỳ này sẽ thay đổi theo thời gian, theo sự biến đổi các mùa.

Bài viết này sẽ giúp chúng ta nhìn nhận rõ quá trình phát triển của bệnh tật trong từng giai đoạn, từ đó ta có thể lựa chọn các yếu tố hỗ trợ sức khỏe phù hợp.

TÍCH TỤ

Trong cơ thể, các dosha sẽ bắt đầu quá trình tích tụ ở các vùng tương ứng của chúng:

Vata tích tụ trong đại tràng, triệu chứng: táo bón, chướng bụng, đầy hơi.
Pitta tích tụ trong hệ đường ruột, triệu chứng: Ta cảm nhận được sự tích tụ này qua cảm giác nóng quanh rốn, tròng mắt hơi đổi sang vàng, nước tiểu màu vàng sậm. Cơ thể luôn thấy đói và thèm đồ ngọt
Kapha tích tụ trong dạ dày, triệu chứng: trì trệ, nặng nề, chán ăn.

Giai đoạn này mọi sự can thiệp đều thích hợp, kịp thời, cơ thể bạn vẫn tương đối khỏe mạnh. Trí thông minh cơ thể sẽ tạo ra mối ác cảm đối với yếu tố gây tích tụ, làm phát sinh nhu cầu đối với các tính chất đối nghịch (cảm giác chán ngấy hoặc thèm một thứ gì đó). Lúc này, bạn nên lắng nghe cơ thể và dừng các nguyên nhân gây tích tụ dosha.

QUÁ PHÁT

Là tình trạng các dosha đã phát triển lớn dần lên tại vùng trú ngụ, làm đầy khu vực này và bắt đầu di chuyển khỏi vùng trú ngụ của chúng:

Kapha đi lên phổi mà biểu hiện là các phản ứng đầy bụng, ho, tức ở phổi.
Pitta di chuyển vào dạ dày, túi mật, biểu hiện của nó là ợ nóng, tăng axit dạ dày, nôn mửa.
Vata di chuyển lên hai bên sườn, biểu hiện là cảm giác đau nhức ở 2 bên sườn hoặc vùng lưng giữa, thậm chí gây khó thở.

Tuy nhiên, giai đoạn này ta vẫn có thể đảo ngược tiến trình bệnh bằng cách vận dụng những hiểu biết thông thường để áp dụng nguyên lý “cái đối nhau thì triệt hạ nhau” đồng thời thực hiện một số bài thuốc tự điều trị tại nhà.

PHÁT TÁN

Từ chỗ trú ngụ, dosha bắt đầu phát tán ra bên ngoài, tràn vào máu và hệ tuần hoàn chung của cơ thể để “tìm điểm xâm nhập”. Đến thời điểm này, ngoài các động thái nhằm loại trừ yếu tố gây tích tụ dosha còn phải có thêm nhiều biện pháp khác nữa. Người bệnh sẽ cần đến chương trình thanh lọc (panchakarma) hoặc chế độ làm sạch tương tự để đưa các dosha trở về với các vùng khu trú tương ứng của chúng trong đường tiêu hóa nhằm đào thải chúng ra khỏi cơ thể.

LẮNG ĐỘNG HOẶC THÂM NHẬP

Dosha bị quá phát sẽ đi vào một cơ quan, một mô hay một hệ thống yếu hoặc khiếm khuyết nào đó, dưới tác động của một sang chấn hay khuynh hướng di truyền, hoặc những căng thẳng tích tụ từ lâu, cảm xúc đè nén hoặc các yếu tố khác. Những vùng suy yếu này có thể được mô tả như vị trí âm – như ổ gà lõm xuống trên đường.

Thứ khí chất quá phát của dosha làm rối loạn trí thông minh của tế bào mô yếu, từ đó làm mất tính chất và chức năng thông thường. Tính chất của dosha bị quá phát sẽ kìm hãm các tính chất bình thường của tế bào để tạo nên một trạng thái biến đổi về cấu trúc và chức năng. Đây chính là cơ sở cho hạt giống bệnh tật nảy mầm.

Lúc này bên trong cơ thể là thời gian ủ bệnh, bệnh chưa phát ra bên ngoài nhưng vẫn có khả năng được phát hiện bởi thầy thuốc lành nghề, hoặc bởi sự ghi nhận lắng nghe cơ thể thông qua sự mất cân bằng giữa các dosha. Người có thói quen lắng nghe bản thân sẽ dễ dàng nhận ra những thay đổi tinh vi trong cơ thể họ, từ đó can thiệp kịp thời thì những mầm mống này sẽ bùng phát và biểu hiện trọn vẹn thành một căn bệnh.

BIỂU HIỆN

Ở giai đoạn này, những biến đổi về mặt tính chất trở nên rõ rệt. Những dấu hiệu và triệu chứng của một căn bệnh thật sự biểu hiện rõ rệt ra ngoài, cá nhân đó bắt đầu đau ốm.

SỰ BIẾN DẠNG TẾ BÀO KHIẾN CẤU TRÚC MÉO MÓ

Giờ đây, quá trình phát bệnh đã đạt đến độ hoàn chỉnh, bệnh tật được biểu hiện trọn vẹn. Trong cơ thể xuất hiện các biến chứng ở các cơ quan, các mô, các hệ thống trở nên rõ rệt. Giai đoạn này bệnh phát triển trọn vẹn và vì thế cũng khó chữa nhất

CÁC THUẬT NGỮ TRONG Y HỌC AYURVEDA

AGNI	Lửa sinh học cung cấp năng lượng cho toàn bộ các chức năng của cơ thể. Agni điều tiết nhiệt trong cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa, hấp thu và đồng hóa thức ăn. Agni chuyển thức ăn thành năng lượng hoặc ý thức.
AHAMKARA	Bản ngã, cảm giác về cái tôi biệt lập, “tôi là”.
AMA	Chất độc mang bệnh do thức ăn không tiêu trong cơ thể sản sinh ra, vốn là căn nguyên của nhiều bệnh lý.
ANUPANA	Chất dẫn thuốc để uống cùng thảo dược.
AYURVEDA	Khoa học về sự sống, bắt nguồn từ ngôn ngữ tiếng Phạn.
BASHI	Một trong năm biện pháp thanh tẩy quan trọng của Panchakarma giúp đào thải dosha vata thừa khỏi cơ thể thông qua thụt phân bằng trà thảo dược hoặc dầu thảo dược. Liệu pháp này hỗ trợ đắc lực cho việc chữa lành rối loạn Vata. Nghĩa đen là ruột của quả bóng (thời xưa, thụt được làm từ da động vật).
BHASMA	Một hỗn hợp đặc trị của Ayurveda được bào chế và khử khuẩn bằng cách đem đốt thành tro, bhasma có tác dụng cực mạnh và phóng prana vào cơ thể.
BHASTRIKA	Thở lửa, một bài thực hành thở (pranayama) trong đó không khí được hít vào bị động rồi bị đẩy ra thật mạnh như được thở từ ống bễ. Bài tập này có tác dụng tăng nhiệt và cải thiện tuần hoàn.
BHRAMARI	Thở phát ra tiếng. Một bài thực hành thở (pranayama) trong đó người tập thở vừa thở ra và hít vào vừa khẽ phát ra một tiếng “ừm” nhẹ như tiếng đập cánh của loài ong. Bài tập này giúp trấn an tâm trí và hạ nhiệt pitta.
CHAI	Từ chung để chỉ các món trà, đặc biệt là trà đen pha với sữa, đường và gia vị.
DAL	Tên gọi chung cho tất cả các loại hạt đậu khô. Hầu hết các loại dal đều được tách vỏ và vỡ đôi để chúng chín nhanh hơn khi nấu và dễ tiêu hơn.
DHATU	Mô cơ bản cấu tạo nên cấu trúc của cơ thể. Ayurveda cho rằng có 7 loại dhatu là rasa (huyết tương), rakta (máu), mamsa (mô cơ); meda (mô mỡ), asthi (tủy); majja (xương và các dây thần kinh), shukra và artava (mô sinh sản của nam và nữ).
DHATU ARTAVA	Mô sinh sản của nữ giới, một trong 7 dhatu hoặc mô cơ thể.
DHATU ASTHI	Một trong 7 Dhatu hoặc mô cơ thể, cụ thể là mô xương có vai trò nâng đỡ, bảo vệ cơ thể, tạo hình và kéo dài tuổi thọ.
DHATU MAJJA	Một trong 7 Dhatu hoặc mô cơ thể; gồm tủy và dây thần kinh, trơn và mềm. Chức năng chính của Dhatu majja là bôi trơn cơ thể, làm đầy xương và nuôi dưỡng Dhatu shukra.
DHATU MAMSA	Một trong 7 Dhatu hoặc mô cơ thể; gồm các mô cơ. Dhatu masma do rasa và rakta tạo thành với chức năng chính là đem lại sức mạnh, khả năng phối hợp, vận động, che chở, tạo hình và bảo vệ cơ thể.
DHATU RAKTA	Loại mô thứ hai trong số bảy mô cơ thể, với thành phần chính là các tế bào hồng cầu có chức năng mang năng lượng sống (prana) tới tất cả các mô cơ thể, nhờ đó chúng được cung cấp oxy hay chức năng sống.
DHATU RASA	Là Dhatu đầu tiên, rasa là huyết tương được nuôi dưỡng bằng các dưỡng chất lấy từ quá trình tiêu hóa thức ăn và sau khi hấp thu dưỡng chất, rasa tuần hoàn trên toàn cơ thể thông qua một số kênh cụ thể. Chức năng chính của rasa là cung cấp dưỡng chất cho mọi tế bào của cơ thể.
DHATU SHUKRA	Mô thứ bảy, mô sinh sản của giống đực.
DOSHA	Nguyên lý hoạt động sinh tâm thần học chính của cơ thể, bao gồm vata, pitta, kapha. Các dosha xác định thể tạng của từng cá nhân và duy trì tính toàn vẹn cho cơ thể con người. Chúng cũng từ chối phản ứng của từng cá nhân trước những thay đổi. Khi bị xáo trộn, các dosha có thể châm ngòi cho một quá trình bệnh tật.
3 DOSHA	Ba tổ chức hay ba bộ mã của trí thông minh trong cơ thể, tâm trí, ý thức; đây cũng là 3 khí chất của cơ thể: khí (Vata gắn hyperlink, kéo thẳng xuống định nghĩa của Vata bên dưới), lửa/ mật (Pitta, kéo thẳng xuống định nghĩa của Pitta bên dưới) và nước (Kapha, kéo thẳng xuống định nghĩa của Kapha bên dưới).
GUGGULU	Thành phần chính trong một loạt các công thức thảo dược (yogaraj gugulu, kaishore guggulu….Guggulu là nhựa của một loại cây thân nhỏ, mang nhiều dược tính hữu ích; chẳng hạn guggulu tốt cho hệ thần kinh, giúp tăng cường năng lượng và kháng viêm cho các mô cơ.
GUNA	Là 3 tính chất với tác động với mọi tạo vật: Sattva (gắn hyperlink,), Rajas (gắn hyperlink), và Tamas (gắn hyperlink).
KAPHA	Một trong ba dosha. Kapha là sự kết hợp của nguyên tố đất và nguyên tố nước, là năng lượng hình thành nên cấu trúc của cơ thể, xương, cơ bắp, gân và cung cấp “chất keo” để gắn kết các tế bào. Dosha này cung cấp nước cho mọi bộ phận và hệ thống trong cơ thể, bôi trơn các khớp, làm ẩm da và duy trì miễn dịch. Ở trạng thái cân bằng, kapha được biểu hiện thành yêu thương, điềm tĩnh và bao dung. Khi bị mất cân bằng, kapha dẫn theo sự đeo bám, lòng tham và đố kỵ.
KHAVAIGUNYA	Một không gian bị suy yếu hoặc không gian khiếm khuyết ở bên trong một cơ quan hoặc mô của cơ thể, nơi dễ hình thành bệnh.
KIM CANG	Hay “nước mắt của thần Shiva” là hạt khô lấy từ quả của cây kim cang. Hạt kim cang được xem là tốt cho tim cả về mặt vật lý lẫn tâm linh, hỗ trợ thiền và mở luân xa tim.
KITCHARI	Hỗn hợp gồm đậu, gạo và gia vị nấu chín rất dễ tiêu và giàu Protein thường được dùng làm nguồn cung cấp dưỡng chất trong chế độ “nhịn đói bằng thực phẩm”.
LASSI	Thức uống chế biến từ sữa chua, nước, gia vị đem lại cảm giác sảng khoái và thường được dùng cuối bữa ăn để hỗ trợ tiêu hóa. Lassi có thể được gia giảm mặn hoặc ngọt.
LUÂN XA	Các trung tâm năng lượng của cơ thể, liên quan đến các trung tâm đám rối thần kinh chi phối các chức nặng của cơ thể, mỗi luân xa là một bể chứa của ý thức.
MAHAT (MAHAD)	Là nguyên lý vĩ đại, trí thông minh, phần thiên tạo của trí tuệ. Mahat bao hàm cả trí tuệ của mỗi cá nhân, gọi là Buddhi.
MARMA	Điểm chí tử. Điểm tập trung năng lượng trên da, có những cánh cửa tiếp nhận và kết nối với các kênh chữa lành ở bên trong cơ thể.
MUNG DAL	Một loại đậu hạt nhỏ đã được tách vỏ và vỡ đôi, thường có màu vàng và là món ăn dễ tiêu.
NASYA	Phương pháp đưa thuốc vào cơ thể qua đường mũi, một trong 5 biện pháp của chương trình Panchakarma.
OJA	Tinh túy thuần khiết của tất cả các mô cơ thể (Dhatu) là phần tinh túy nhất của Kapha, có tác dụng duy trì miễn dịch, thể lực và sinh khí. Oja còn giúp con người mở rộng nhận thức và đạt đến chân phúc, đồng thời chi phối chức năng miễn dịch của cơ thể. Nếu oja bị cạn kiệt, con người có thể đi đến chỗ chết.
PANCHAKARMA	Năm biện pháp đào thải dosha và ama thừa ra khỏi cơ thể. Thưc hiện Panchakarma có tác dụng thanh lọc cơ thể từ bên trong. Chương trình này bao gồm nôn (vamana), tẩy rửa (virechana), thụt phân bằng dầu thảo dược hoặc nước sắc thảo dược (basti), trích máu (rakta moksha) và đưa thuốc vào mũi (nasya).
PITTA	Một trong 3 dosha, tương ứng với nước và lửa. Đôi khi Pitta còn được gọi là nguyên lý lửa hoặc nguyên lý mật. Pitta chi phối quá trình tiêu hóa, hấp thụ, đồng hóa, trao đổi chất và thân nhiệt. Ở trạng thái cân bằng, pitta thúc đẩy sự hiểu biết và trí thông minh, còn khi mất cân bằng, nó sinh ra sự giận dữ, thù địch và ghen tuông.
PRAKRUTI	Bản chất cố hữu hay cấu trúc sinh học, thần kinh học của mỗi cá nhân. Khái niệm Prakruti chỉ là thể tạng cố định của mỗi con người, phản ánh tỷ trọng của ba dosha (vata, pitta, kapha) được thiết lập trong cơ thể tại thời điểm bắt đầu được thụ thai.
PRAKRUTI	Chữ P viết hoa, là Sự sáng tạo của Vũ trụ, là năng lượng sơ khởi.
PRANA	Sinh khí hay năng lượng sống cốt tử. Không có prana sẽ không thể có sự sống. Prana là dòng chuyển dịch của trí thông minh tế bào, chảy từ tế bào này sang tế bào khác. Prana tương đương với khái niệm khí của phương Đông.
PRANAYAMA	Kiểm soát năng lượng sống bằng các kỹ thuật đa dạng có tác dụng điều tiết và kìm giữ hơi thở, qua đó giúp người thực hiện làm chủ tâm trí đồng thời cải thiện chất lượng nhận thức và hiểu biết. Pranayama hữu ích cho tất cả các dạng thiền.
PURUSHA	Nhận thức bị động, không lựa chọn, sinh mệnh Vũ trụ thuần khiết.
RAJAS	Một trong ba tính chất phổ quát (guna) của Prakruti, Sự sáng tạo của Vũ trụ. Rajas chủ động, lưu động và sôi nổi.
RASATANA	Liệu pháp trẻ hóa giúp các tế bào, mô và cơ quan của cơ thể được phục hồi, tái tạo, kéo dài tuổi thọ tế bào, củng cố thể lực và miễn dịch.
RISHI	Bậc hiền triết cổ đại thời Vệ Đà. Thời xa xưa, các rishi đã lĩnh hội và ghi lại những bài thơ vịnh Vệ Đà. Sau khi giác ngộ, họ tiến hành truyền bá tri thức, ý thuật, triết lý và giáo lý của nền văn hóa này.
SAMPRAPTI	Toàn bộ quá trình của một căn bệnh từ lúc mới hình thành do các nguyên nhân ban đầu tới các giai đoạn tiếp theo cho đến khi hoàn chỉnh biểu hiện.
SANKHYA	Là một trường phái triết học Ấn Độ, Sankhya bao hàm cả “óc phân liệt” và “liệt kê”. Triết học Sankhya giải thích một cách hệ thống quá trình tiến hóa của vũ trị từ Purusha (Linh hồn vũ trụ) và Prakruti (Năng lượng sơ khởi) qua các giai đoạn tiến hóa: Mahad (trí thông minh vũ trụ), Ahamkara (nguyên lý phân chia); Mana (tâm trí), Indriyas (cánh cửa nhận thức ở bên trong mỗi cá thể); Tanmatras (khách thể của nhận thức) và Mahat Bhutas (5 nguyên tố vĩ đại). Sat có nghĩa là chân lý, còn khya có nghĩa là nhận biết. Vì thế Sankhya có nghĩa là nhận biết lý thuyết tạo tác của vũ trụ nhằm nhận biết chân lý tối cao của sự sống con người. Sankhya cho ta biết hành trình ý thức trở thành vật chất.
SATTVA	Là một trong ba guna của Prakruti, Sattva bao hàm ánh sáng, sự thông suốt, sự thuần khiết của nhận thức, là cốt lõi của nhận thức thuần khiết.
SHITALI	Thở làm mát. Một dạng thực hành pranayama (chế ngự hơi thở) giúp hạ nhiệt cơ thể. Cong hai cạnh lưỡi thành hình ống rồi hít khí vào qua lưỡi, thở ra chậm, đều và triệt để.
SUCANAT	Một loại đường hạt tự nhiên là sản phẩm của nước mía nguyên chất được lọc, đun nóng và làm lạnh cho đến khi hình thành các tinh thể nhỏ.
SURYA NAMASKAR	Chuỗi tư thế Chào mặt trời, một chuỗi tuần tự các tư thế yoga kết hợp với hơi thở.
TAMAS	Một trong 3 guna của Prakruti hay Tự nhiên. Tamas đại diện cho năng lượng với tính chất buồn tẻ hoặc trì trệ. Tamas là tính chất dẫn đến sự hủy diệt, giống như cách mà thiên nhiên hủy diệt tất cả mọi thứ. Nghĩa là “Bóng Tối, mang các đặc trưng tối, ù lì và mê muội. Tamas sinh ra giấc ngủ, gây nên trạng thái uể oải, trì độn, bất tỉnh.
TEJA	Tinh túy thuần khiết của yếu tố lửa, là phần tinh túy nhất của dosha pitta, teja chi phối quá trình chuyển hóa vật chất thành năng lượng, thức ăn, nước và không khí thành ý thức.
TIÊU LỐT	Tên khoa học Piper longum, một loại cây có họ gần với tiêu đen, đồng thời là một thảo dược đa dạng nhất là để chữa các bệnh về tiêu hóa và hô hấp. Ngoài ra tiêu lốt còn có tác dụng trẻ hóa phổi và gan.
TIKTA GHRITA	Một hỗn hợp Ayurveda làm từ bơ được gạn trong rồi đem pha với một số thảo dược đắng có nhiều công dụng trị bệnh.
TRIKATU	Hỗn hợp Ayurveda gồm gừng, tiêu đen và tiết lốt có tác dụng đốt cháy ama, thải độc cơ thể, cải thiện tiêu hóa, hấp thu và đồng hóa.
TRIPHALA	Một công thức thảo dược quan trọng trong Ayurveda gồm ba thảo dược: lý gai, bàng hôi và kha tử. Đây là vị thuốc nhuận trạng lý tưởng, đồng thời là bài thuốc trẻ hóa cân bằng tốt cho cả 3 dosha.
VATA	Là một trong ba dosha, được tạo thành từ nguyên tố không gian và khí, vata là năng lượng vi tế có liên hệ với chuyển động cơ thể, chi phối hơi thở, cử động của mắt, cơ và các mô, nhịp đập của tim và tất cả các chuyển động trong tế bào chất và màng tế bào. Ở trạng thái cân bằng, vata thúc đẩy sự sáng tạo và linh hoạt, mất cân bằng sinh cảm giác sợ hãi và lo âu.
VIKRUTI	Thể tạng hiện thời của mỗi cá nhân, khác với thể tạng bẩm sinh (Prakruti) hình thành tại thời điểm thụ thai. Vikruti cũng có thể là cơ sở để nhận biết những rối loạn trong cơ thể.